Budzistowo i jego nazwy
Andrzej Chludziński
Ta współczesna wieś jest położona 1,5 km na południe od Kołobrzegu. Miejscowość ma bardzo stary rodowód, z pewnością słowiański. To tu właśnie była pierwotna osada, z której powstał dzisiejszy Kołobrzeg. O niej mówi się w Kronice Galla Anonima, gdzie jest opisana wyprawa Bolesława Krzywoustego na Pomorze z roku 1103. Niestety, pada tam tylko nazwa Kołobrzegu, tak więc zapewne i wcześniej nie używano innego określenia na ten gród i osady podgrodowe (tylko te udało się wówczas zdobyć polskiemu księciu).
W roku 1255 lokowano Kołobrzeg, a więc nastąpiło przeniesienie dotychczasowej nazwy na nowy gród*. Wobec starego w pewnym sensie zachowano jednak ciągłość nazewniczą, bowiem nawiązywano do dawnej nazwy, choć jej formy zmieniały się w ciągu wieków. Poniżej przedstawię je, w kolejnych wersjach graficzno-fonetycznych. Pochodzą z licznych dokumentów średniowiecznych oraz późniejszych opracowań i map (ze względu na popularnonaukowy charakter tekstu nie podaję nazw źródeł, z których pochodzą zapisy), przy czym przytaczam tylko pierwszy zapis danej formy.
Pierwszy zapis pojawia się niedługo po lokacji miasta (w samym dokumencie lokacyjnym brak wzmianki na temat starego grodu), jeszcze po łacinie, podobnie następne:
ante ciuitatem Colbergh 1277;
antiqua ciuitate Colbergensi, antique ciuitatis Colberg 1277;
Antique civitatis Colberg 1334.
W wieku XV w dokumentach na Pomorzu wchodzi w użycie język niemiecki, dokładniej – w jego odmianie dolnoniemieckiej:
Altstadt Colberg 1465;
Colberge to der Oldenstadt 1475;
Altenstad zu Colberg 1565;
Altten Stadt 1628;
Altenstadt 1628-1644;
Altstadt 1770.
Ta ostatnia forma utrwaliła się i przetrwała w dokumentach, wykazach i na mapach do 1945 roku.
Po objęciu tej części Pomorza przez Polaków miejscowościom o nazwach niemieckich nadawano polskie, toteż od 1945 roku i przez kilka następnych lat spotykamy nazwę Staromieście.
Jednak już w roku 1946 zaczęła oficjalnie, urzędowo funkcjonować nazwa Budzistowo, a ten stan rzeczy potwierdził opublikowany w 1951 roku Słownik nazw geograficznych Polski Zachodniej i Północnej S. Rosponda. Od tego czasu spotykamy tę nazwę w wykazach i na mapach.
Etymologia, czyli objaśnienie pochodzenia nazw tej miejscowości, wiąże się w swej najdawniejszej warstwie z pierwotnym grodem, a obecnym miastem. Najstarsze zapisy nazwy tej osady, już po przeniesieniu Kołobrzegu w nowe (obecne) miejsce, ale nadal z nim powiązane, jeszcze po łacinie, co można przetłumaczyć jako ‘Stare Miasto Kołobrzeg’. Później, od XV wieku, pojawiają się zapisy niemieckie oznaczające to samo. Z czasem osada zaczęła funkcjonować samodzielnie, stąd formy już bez członu Colberg, Kolberg.
Świadomość historycznego znaczenia tej niewielkiej osady towarzyszyła po wojnie jednak zapewne polskim administratorom, skoro przetłumaczyli tylko nazwę niemiecką na język polski i tak powstała forma Staromieście, używana nieoficjalnie jeszcze przez kilka lat.
Obowiązująca od 1946 roku do dziś nazwa Budzistowo jest pseudodzierżawcza, czyli pozornie informuje o właścicielu osady, gdyż w połowie XX wieku (w przeciwieństwie do średniowiecza) nie było już możliwe posiadanie wsi czy innych miejscowości przez pojedyncze osoby. W tym przypadku wybór nazwy był szczególnie chybiony, ponieważ nie ma i nie było w Polsce nazw pokrewnych, które mogłyby pochodzić od nazwy osobowej Budzist (drugi element nazwy -owo jest formantem). Być może twórcom tej nazwy miejscowej chodziło o nazwę osobową Budzisz, znaną z dokumentów średniowiecznych. Znajdziemy natomiast na terenie obecnej i dawnej Polski nazwy miejscowe typu Budzieszyce, Budziłowo, Budzisław, Budziszewice, pochodzące jednak od innych nazw osobowych.
Należy też zauważyć, że przez wiele lat na oznaczenie części dawnego Altstadt (jego część ok. 1 km na południe od obecnego Budzistowa) używano po 1945 roku nazwy Stare Miasto, np. jeszcze na mapach z lat 1980.
Formy pochodne od nazwy miejscowej Budzistowo tworzy się regularnie, poprzez dodanie właściwych końcówek lub sufiksów:
do/z Budzistowa, w Budzistowie;
przymiotnik: budzistowski;
nazwa mieszkańca: budzistowianin, mieszkanki: budzistowianka.
---------------------------------------------
*O nazwie miasta, a więc dotyczącej także dawnego Budzistowa, pisałem w artykule Kołobrzeg - pochodzenie nazwy, "Latarnia Morska", 2006, 1 (1), s. 56-62.
Od redakcji: artykuł Kołobrzeg - pochodzenie nazwy dostępny jest także na tej stronie internetowej.
Bibliografia:
J. L. Quandt, Colberg und Altstadt zur wendischen Zeit. „Baltische Studien“, 1869, t. 23.
H. Riemann, Geschichte der Stadt Kolberg. Kolberg, 1873, II wyd. 1924.
S. Rospond, Słownik nazw geograficznych Polski Zachodniej i Północnej. Wrocław, 1951.
A. Belchnerowska, Toponimia byłych powiatów kołobrzeskiego i koszalińskiego. Gdańsk, 1995.
Nazwy miejscowe Polski – historia, pochodzenie, zmiany, red. K. Rymut. Kraków, 1996, t. I.
Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko. Warszawa-Kraków, 1998.
Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945-1948, red. T. Białecki. Szczecin, 2002.
Latarnia Morska 4 (8) 2007 / 1 (9) 2008
